દર વર્ષે 14 માર્ચે વિશ્વભરમાં ગણિતના ઉત્સાહીઓ એક અનોખા દિવસની ઉજવણી કરે છે, જેને “પાઇ ડે” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસ ગણિતના સૌથી પ્રખ્યાત અને મહત્વના સ્થિરાંક પાઇ (π) ને સમર્પિત છે, જેનું મૂલ્ય આશરે 3.14 છે અને તે વર્તુળની પરિધિ અને તેના વ્યાસના ગુણોત્તરને દર્શાવે છે.
પાઇ ડે 2025 એ ગણિતની સુંદરતા અને તેના વ્યાપક ઉપયોગોની ઉજવણી કરવાનો એક ખાસ અવસર બની રહેશે, જે આજે 14 માર્ચ, 2025ના રોજ ઉજવાઈ રહ્યો છે.
પાઇ એ ગણિતનો એક એવો સ્થિરાંક છે જે હજારો વર્ષોથી માનવજાતને આકર્ષિત કરે છે. આજે, 3:30 વાગ્યે પેસિફિક ડેલાઇટ ટાઇમ પર, જ્યારે વિશ્વભરના લોકો આ દિવસની ઉજવણીમાં જોડાઈ રહ્યા છે, ત્યારે આપણે પાઇના ઇતિહાસ અને તેના મહત્વને નજીકથી જોઈએ. આ સ્થિરાંકની શોધ પ્રાચીન સંસ્કૃતિઓથી શરૂ થઈ હતી. બેબીલોનના લોકોએ ઈ.સ. પૂર્વે 1900ની આસપાસ પાઇનું મૂલ્ય આશરે 3.125 ગણ્યું હતું, જ્યારે ઇજિપ્તવાસીઓએ તેને 3.16ની નજીક માન્યું હતું. જોકે, પાઇનું સાચું મૂલ્ય ગણવાનો શ્રેય ગ્રીક ગણિતશાસ્ત્રી આર્કિમિડીઝને જાય છે, જેમણે ઈ.સ. પૂર્વે 250ની આસપાસ બહુકોણોનો ઉપયોગ કરીને પાઇની ચોક્કસ ગણતરીની પદ્ધતિ વિકસાવી હતી.
પાઇનું પ્રતીક (π) સૌપ્રથમ 1706માં બ્રિટિશ ગણિતશાસ્ત્રી વિલિયમ જોન્સ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું, જે ગ્રીક શબ્દ “પેરીમેટ્રોસ” (પરિધિ)ના પ્રથમ અક્ષર પરથી લેવાયું હતું. ત્યારબાદ 1737માં સ્વિસ ગણિતશાસ્ત્રી લિયોનાર્ડ ઓઇલરે આ પ્રતીકને લોકપ્રિય બનાવ્યું, અને તે વૈજ્ઞાનિક સમુદાયમાં સ્વીકૃત થયું. પાઇ એક અપરિમેય સંખ્યા છે, એટલે કે તેનું દશાંશ મૂલ્ય ક્યારેય સમાપ્ત થતું નથી કે પુનરાવર્તન કરતું નથી. આજે આધુનિક કમ્પ્યુટરોની મદદથી પાઇના ટ્રિલિયન ડિજિટ્સની ગણતરી કરવામાં આવી છે, પરંતુ સામાન્ય ગણતરીઓ માટે માત્ર 3.14 અથવા 22/7નો ઉપયોગ પૂરતો હોય છે.
પાઇ ડેની શરૂઆત 1988માં અમેરિકન ભૌતિકશાસ્ત્રી લેરી શૉ દ્વારા કરવામાં આવી હતી, જેમણે સાન ફ્રાન્સિસ્કોના એક્સપ્લોરેટોરિયમ સંગ્રહાલયમાં આ દિવસની ઉજવણીનું આયોજન કર્યું હતું. તેમણે 14 માર્ચને પસંદ કર્યું કારણ કે આ તારીખ (3/14) પાઇના પ્રથમ ત્રણ અંકો સાથે મેળ ખાય છે. આ દિવસે તેમણે સ્ટાફ અને લોકો સાથે વર્તુળની આસપાસ પરેડ કરી અને ફળોની પાઇ ખાધી, જેનાથી આ ઉજવણીને એક મજેદાર રૂપ મળ્યું. 2009માં અમેરિકન હાઉસ ઓફ રિપ્રેઝન્ટેટિવ્સે આ દિવસને રાષ્ટ્રીય પાઇ ડે તરીકે માન્યતા આપી, અને 2019માં યુનેસ્કોએ તેને “આંતરરાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ” તરીકે જાહેર કર્યો.
પાઇ ડેનું મહત્વ માત્ર ગણિતની ઉજવણી સુધી સીમિત નથી, પરંતુ તે શિક્ષણ અને વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રોમાં પણ ખૂબ મોટું છે. પાઇનો ઉપયોગ ભૂમિતિ, ત્રિકોણમિતિ, ભૌતિકશાસ્ત્ર અને એન્જિનિયરિંગમાં થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, નાસા જેવી સંસ્થાઓ અવકાશયાનના માર્ગોની ગણતરી કરવા માટે પાઇનો ઉપયોગ કરે છે, જ્યારે ડીએનએની સર્પાકાર રચનાને સમજવામાં પણ તે મદદરૂપ થાય છે. આ ઉપરાંત, પાઇની અનંત પ્રકૃતિ ગણિતજ્ઞોને હંમેશાં આકર્ષિત કરે છે, જેના કારણે તેના વધુ ને વધુ ડિજિટ્સ શોધવાના પ્રયાસો ચાલુ રહે છે.
2025માં પાઇ ડેની ઉજવણી ખાસ રહેશે કારણ કે આ વર્ષે વિશ્વભરના શિક્ષકો, વિદ્યાર્થીઓ અને ગણિત પ્રેમીઓ નવી રીતે આ દિવસને યાદગાર બનાવવા માટે તૈયાર છે. ઘણી શાળાઓમાં પાઇના ડિજિટ્સ યાદ કરવાની સ્પર્ધાઓ, પાઇ-થીમ આધારિત રમતો અને પાઇ ખાવાની મજા યોજાશે. આ ઉપરાંત, ઓનલાઇન પ્લેટફોર્મ્સ પર પણ ગણિતની ક્વિઝ અને ચર્ચાઓનું આયોજન થશે, જેમાં લોકોને પાઇના રહસ્યો વિશે વધુ જાણવાની તક મળશે. ખાસ કરીને આ વર્ષે, ગણિતને રોજિંદા જીવન સાથે જોડવાના પ્રયાસો પર ભાર મૂકવામાં આવશે.
પાઇનો ઇતિહાસ માત્ર ગણિતશાસ્ત્રીઓની મહેનતની વાર્તા નથી, પરંતુ તે માનવ સંસ્કૃતિના વિકાસનું પણ પ્રતિબિંબ છે. પ્રાચીન ઇજિપ્તના પિરામિડોના નિર્માણમાં પણ પાઇના સિદ્ધાંતોનો ઉપયોગ થયો હોવાનું માનવામાં આવે છે. આધુનિક સમયમાં, 2022માં જાપાની કમ્પ્યુટર વૈજ્ઞાનિક એમ્મા હારુકા ઇવાઓએ સુપરકમ્પ્યુટરની મદદથી પાઇના 100 ટ્રિલિયન ડિજિટ્સની ગણતરી કરી, જે એક નવો રેકોર્ડ બન્યો. આવી સિદ્ધિઓ ગણિત અને ટેકનોલોજીના સંગમને દર્શાવે છે.
પાઇ ડેની ઉજવણીમાં એક રસપ્રદ પાસું એ છે કે તે ગંભીર વિષયને પણ મનોરંજક બનાવે છે. લોકો પાઇના નામે પીઝા, ફ્રૂટ પાઇ અને અન્ય ગોળાકાર ખાદ્ય પદાર્થો ખાય છે, જે આ દિવસને એક પાર્ટીનું રૂપ આપે છે. ખાસ કરીને યુવાનો માટે, આ દિવસ ગણિતને રસપ્રદ બનાવવાનો એક માર્ગ છે. ઉદાહરણ તરીકે, કેટલાક લોકો 3.14 માઇલ ચાલવાનું પડકાર લે છે, જ્યારે અન્ય પાઇના ડિજિટ્સને યાદ કરવાની રમત રમે છે.
આ દિવસની ઉજવણીમાં એક ખાસ સંયોગ પણ જોવા મળે છે – 14 માર્ચ એ મહાન વૈજ્ઞાનિક આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઇનનો જન્મદિવસ પણ છે, જેમણે 1879માં જન્મ લીધો હતો. આઇન્સ્ટાઇનની સાપેક્ષતા થિયરીમાં પણ પાઇની ભૂમિકા મહત્વની હતી, જે આ દિવસને વધુ ખાસ બનાવે છે. આમ, પાઇ ડે એ માત્ર ગણિતનો દિવસ નથી, પરંતુ વિજ્ઞાન અને માનવ પ્રગતિની ઉજવણી પણ છે.
આજે, 14 માર્ચ, 2025ના રોજ, જ્યારે વિશ્વ આ દિવસની ઉજવણી કરી રહ્યું છે, ત્યારે આપણે બધાએ ગણિતની આ અદ્ભુત શોધને યાદ કરવી જોઈએ. પાઇ એ એક સંખ્યા નથી, પરંતુ બ્રહ્માંડને સમજવાની ચાવી છે. તે આપણને યાદ અપાવે છે કે ગણિત માત્ર સંખ્યાઓની રમત નથી, પરંતુ જીવનની સુંદરતા અને રહસ્યોને ઉજાગર કરવાનું માધ્યમ છે. તો ચાલો, આ પાઇ ડે પર એક ટુકડો પાઇ ખાઈએ અને ગણિતની મજા માણીએ!