ચીનની રાજધાની બેઇજિંગમાં 14 માર્ચ, 2025ના રોજ ઈરાન, રશિયા અને ચીનના વરિષ્ઠ રાજદ્વારીઓ ઈરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમ અંગે ચર્ચા કરવા ભેગા થયા.
આ બેઠક એવા સમયે યોજાઈ છે જ્યારે ઈરાને અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની નવા પરમાણુ કરારની દરખાસ્ત નકારી કાઢી છે. ચીન આ બેઠક દ્વારા વૈશ્વિક સ્તરે શાંતિ અને સંવાદની પહેલને મજબૂત કરવા માંગે છે.
આજે, 14 માર્ચ, 2025ના રોજ, ચીનના બેઇજિંગ શહેરમાં એક મહત્વપૂર્ણ ત્રિપક્ષીય બેઠક શરૂ થઈ, જેમાં ઈરાન, રશિયા અને ચીનના રાજદ્વારીઓએ ભાગ લીધો. આ બેઠકનું મુખ્ય ધ્યાન ઈરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમ પર કેન્દ્રિત છે, જે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી વૈશ્વિક ચર્ચાનું કેન્દ્ર બન્યું છે. ચીનના ઉપ વિદેશ મંત્રી મા ઝાઓક્સુની અધ્યક્ષતામાં યોજાયેલી આ બેઠકમાં રશિયાના ઉપ વિદેશ મંત્રી સેરગેઈ રાયબકોવ અને ઈરાનના ઉપ વિદેશ મંત્રી કાઝેમ ગરીબાબાદીએ હાજરી આપી. આ ઘટના એવા સમયે બની છે જ્યારે અમેરિકા અને ઈરાન વચ્ચે તણાવ ચરમસીમાએ છે, અને ઈરાને ટ્રમ્પના તાજેતરના પત્રને ફગાવી દીધો છે, જેમાં તેમણે પરમાણુ કરાર માટે સંવાદની ઓફર કરી હતી.
ચીનના વિદેશ મંત્રાલયે આ બેઠકને “ઈરાનના પરમાણુ મુદ્દે રાજકીય અને રાજદ્વારી ઉકેલ” શોધવાના પ્રયાસ તરીકે વર્ણવી છે. ચીનના પ્રવક્તા માઓ નિંગે ગુરુવારે જણાવ્યું હતું કે, “અમે માનીએ છીએ કે તમામ પક્ષોએ શાંતિ જાળવવી જોઈએ અને ઈરાનના પરમાણુ મુદ્દાને તણાવમાં ફેરવવાનું ટાળવું જોઈએ.” ચીનના આ પગલાને વૈશ્વિક સ્તરે તેની રાજદ્વારી ભૂમિકાને મજબૂત કરવાના પ્રયાસ તરીકે જોવામાં આવે છે, ખાસ કરીને એવા સમયે જ્યારે અમેરિકા ઈરાન પર “મહત્તમ દબાણ” નીતિ ફરીથી લાગુ કરી રહ્યું છે.
ઈરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમની વાત કરીએ તો, તેહરાને હંમેશાં દાવો કર્યો છે કે તેનો હેતુ શાંતિપૂર્ણ છે અને તે પરમાણુ હથિયારો બનાવવાની યોજના ધરાવતું નથી. જોકે, ઈન્ટરનેશનલ એટોમિક એનર્જી એજન્સી (IAEA) એ ગયા મહિને ચેતવણી આપી હતી કે ઈરાને યુરેનિયમના સંવર્ધનને “નાટકીય રીતે” વધાર્યું છે, જે હવે 90%ની નજીક પહોંચી ગયું છે—એટલે કે હથિયારો માટે જરૂરી સ્તરની નજીક. આનાથી વૈશ્વિક સમુદાયમાં ચિંતા વધી છે, અને અમેરિકા તેમજ ઇઝરાયેલે ઈરાન પર સૈન્ય કાર્યવાહીની ધમકીઓ આપી છે.
આ બેઠકનો સમય પણ નોંધપાત્ર છે. થોડા દિવસો પહેલાં જ, ઈરાનના રાષ્ટ્રપતિ મસૂદ પેઝેશકિયને ટ્રમ્પની ઓફરને નકારી કાઢી હતી અને કહ્યું હતું કે, “અમે ધમકીઓ હેઠળ વાટાઘાટો નહીં કરીએ. તમે ગમે તે કરો!” ટ્રમ્પે તેમના બીજા કાર્યકાળની શરૂઆતથી જ ઈરાન સાથે નવો પરમાણુ કરાર કરવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી છે, પરંતુ તેમણે ઈરાન પર આર્થિક પ્રતિબંધોનું દબાણ પણ વધાર્યું છે. આવી સ્થિતિમાં, ઈરાને ચીન અને રશિયા જેવા તેના વ્યૂહાત્મક ભાગીદારો સાથે સંબંધો મજબૂત કરવાનું પસંદ કર્યું છે.
ચીન અને રશિયા બંને યુનાઇટેડ નેશન્સ સિક્યોરિટી કાઉન્સિલના સ્થાયી સભ્યો છે અને 2015ના ઈરાન પરમાણુ કરાર (JCPOA)ના મૂળ ભાગીદારોમાં સામેલ હતા. આ કરાર હેઠળ ઈરાને તેના પરમાણુ કાર્યક્રમ પર અંકુશ લગાવવાની સામે પ્રતિબંધોમાં રાહત મેળવી હતી, પરંતુ 2018માં ટ્રમ્પે અમેરિકાને આ કરારમાંથી બહાર કાઢી લીધું હતું. ત્યારથી, ઈરાને પોતાના પરમાણુ પ્રોજેક્ટને ઝડપથી આગળ વધાર્યા છે, જેના કારણે આંતરરાષ્ટ્રીય તણાવ વધ્યો છે.
આ બેઠક દરમિયાન, ચીને ઈરાન પર લાદવામાં આવેલા “ગેરકાયદેસર” પ્રતિબંધોને હટાવવાની માગણી પણ કરી છે. ચીનના ઉપ વિદેશ મંત્રી મા ઝાઓક્સુએ જણાવ્યું કે આ બેઠકનો ઉદ્દેશ “પરસ્પર આદરના આધારે સંવાદ અને રાજદ્વારી સંલગ્નતા”ને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. ચીનના ટોચના રાજદ્વારી વાંગ યી પણ આજે આ ડેલિગેટ્સ સાથે મુલાકાત કરવાના છે, જે આ બેઠકનું મહત્વ દર્શાવે છે.
બીજી તરફ, રશિયાએ પણ ઈરાનના પરમાણુ મુદ્દાને શાંતિપૂર્ણ રીતે ઉકેલવાની હિમાયત કરી છે. રશિયાના ક્રેમલિનના પ્રવક્તા દિમિત્રી પેસ્કોવે તાજેતરમાં જણાવ્યું હતું કે, “ઈરાન પરસ્પર આદર પર આધારિત વાટાઘાટો ઇચ્છે છે, અને અમે આ પ્રક્રિયાને શાંતિપૂર્ણ દિશામાં લઈ જવા માટે શક્ય તેટલું કરીશું.” રશિયા અને ઈરાન વચ્ચે સૈન્ય અને આર્થિક સંબંધો પણ ગાઢ બન્યા છે, જેમાં ઈરાને રશિયાને યુક્રેન સંઘર્ષમાં ડ્રોન અને મિસાઇલો પૂરી પાડી છે.
આ બેઠકની સાથે જ, ઈરાન, ચીન અને રશિયાએ તાજેતરમાં ગલ્ફ ઓફ ઓમાનમાં સંયુક્ત નૌકાદળની કવાયત “સિક્યોરિટી બેલ્ટ-2025” પણ હાથ ધરી હતી, જે મંગળવારે શરૂ થઈ અને ગુરુવારે સમાપ્ત થશે. આ કવાયતમાં સમુદ્રી હુમલાઓ, શોધ અને બચાવ કામગીરી અને અટકાયતી કવાયતોનું અનુકરણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ બધું ઈરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમ અને પશ્ચિમી દેશો સાથેના તેના તણાવની પૃષ્ઠભૂમિમાં થઈ રહ્યું છે.
વિશ્લેષકોનું માનવું છે કે ચીન આ બેઠક દ્વારા ન માત્ર ઈરાનના પરમાણુ મુદ્દે મધ્યસ્થીની ભૂમિકા ભજવવા માંગે છે, પરંતુ વૈશ્વિક રાજકારણમાં પોતાની સ્થિતિને પણ મજબૂત કરવા ઇચ્છે છે. બીજી તરફ, ઈરાન માટે આ એક તક છે કે તે પશ્ચિમી દબાણ સામે ચીન અને રશિયા જેવા મિત્રોના સમર્થનથી પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરે.
આ બેઠકના પરિણામો પર સમગ્ર વિશ્વની નજર છે. જો આ ચર્ચાઓ સફળ રહી અને ઈરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમ પર નવો સંવાદ શરૂ થયો, તો તે મધ્ય પૂર્વમાં શાંતિ સ્થાપવાની દિશામાં મોટું પગલું હશે. પરંતુ જો આ બેઠક નિષ્ફળ ગઈ, તો અમેરિકા અને ઇઝરાયેલની સૈન્ય ધમકીઓ વચ્ચે પરિસ્થિતિ વધુ જટિલ બની શકે છે. આગામી દિવસોમાં આ બેઠકના પરિણામો સ્પષ્ટ થશે, પરંતુ હાલમાં તે ચોક્કસપણે વૈશ્વિક રાજકારણનું ધ્યાન આકર્ષી રહી છે.
