ભારતીય રેલવેની સૌથી અદ્યતન અને ઝડપી ટ્રેનોમાંથી એક ગણાતી વંદે ભારત એક્સપ્રેસે દેશભરમાં પોતાની ઓળખ બનાવી છે. આ ટ્રેનોની શરૂઆત 2019માં થઈ હતી અને ત્યારથી તે લોકો માટે આરામદાયક અને ઝડપી મુસાફરીનું પ્રિય માધ્યમ બની ગઈ છે.
પરંતુ આ ટ્રેનોનું ભાડું અન્ય ટ્રેનોની સરખામણીએ થોડું વધારે હોવાથી, મુસાફરોમાં એક સવાલ હંમેશા રહ્યો છે કે શું આ ભાડું ઘટશે? તાજેતરમાં આ અંગે રેલ મંત્રી અશ્વિની વૈષ્ણવે કેટલાક મહત્વના નિવેદનો આપ્યા છે, જેનાથી લોકોમાં આશાનું કિરણ જાગ્યું છે. રેલવે બોર્ડે પણ આ દિશામાં કેટલાક પગલાં ભર્યા હોવાની માહિતી સામે આવી છે.
વંદે ભારત એક્સપ્રેસ ટ્રેનો ભારતના મેક ઈન ઈન્ડિયા પહેલનો એક ભાગ છે, જેને ચેન્નઈના ઈન્ટિગ્રલ કોચ ફેક્ટરી (ICF) દ્વારા ડિઝાઈન અને બનાવવામાં આવી છે. આ ટ્રેનો 160 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે દોડે છે અને તેમાં અદ્યતન સુવિધાઓ જેવી કે ઓનબોર્ડ વાઈ-ફાઈ, સીસીટીવી કેમેરા, બાયો-વેક્યુમ ટોયલેટ અને આરામદાયક સીટોનો સમાવેશ થાય છે. આ બધી સુવિધાઓને કારણે તેનું ભાડું સામાન્ય ટ્રેનો કરતાં વધુ છે. ઉદાહરણ તરીકે, નવી દિલ્હીથી વારાણસીનું ચેર કારનું ભાડું લગભગ 1750 રૂપિયા છે, જ્યારે એક્ઝિક્યુટિવ ક્લાસનું ભાડું 3000 રૂપિયાની આસપાસ છે. આ ભાડું શતાબ્દી અને રાજધાની જેવી ટ્રેનોની સરખામણીએ પણ ઊંચું માનવામાં આવે છે.
પરંતુ હવે રેલવે મંત્રાલયે આ ભાડાને ઘટાડવાની દિશામાં પગલાં ભરવાનું વિચાર્યું છે. 2023માં રેલવે બોર્ડે એક નિર્ણય લીધો હતો કે જે ટ્રેનોમાં છેલ્લા 30 દિવસમાં 50 ટકાથી ઓછી સીટો ભરાઈ હોય, તેનું ભાડું ઘટાડવામાં આવે. આ નિર્ણય હેઠળ વંદે ભારત એક્સપ્રેસના એસી ચેર કાર અને એક્ઝિક્યુટિવ ક્લાસના ભાડામાં 25 ટકા સુધીનો ઘટાડો કરવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આ પગલું ખાસ કરીને ટૂંકા અંતરની વંદે ભારત ટ્રેનો માટે લેવાયું હતું, જેમાં મુસાફરોની સંખ્યા ઓછી જોવા મળી હતી. ઉદાહરણ તરીકે, ભોપાલ-ઈન્દોર વંદે ભારત ટ્રેનમાં માત્ર 29 ટકા અને ઈન્દોર-ભોપાલ ટ્રેનમાં 21 ટકા સીટો ભરાઈ હતી. આ ટ્રેનોનું ભાડું અનુક્રમે 950 અને 1525 રૂપિયા હતું, જે હવે ઘટાડવાની યોજના છે.
રેલ મંત્રી અશ્વિની વૈષ્ણવે તાજેતરમાં આ અંગે એક નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું કે, “અમે વંદે ભારત ટ્રેનોને વધુ સુલભ અને મુસાફરો માટે આકર્ષક બનાવવા માંગીએ છીએ. ભાડું ઘટાડવાનો નિર્ણય ટ્રેનોની વ્યસ્તતા અને મુસાફરોની માંગને ધ્યાનમાં રાખીને લેવામાં આવશે.” તેમણે એમ પણ કહ્યું કે રેલવેનો હેતુ વધુમાં વધુ લોકોને આ ટ્રેનોનો લાભ આપવાનો છે, પરંતુ આ નિર્ણય દરેક રૂટ પર લાગુ નહીં થાય. જે ટ્રેનો સંપૂર્ણ વ્યસ્તતા સાથે ચાલે છે, જેમ કે કાસરગોડ-ત્રિવેન્દ્રમ એક્સપ્રેસ (183 ટકા બુકિંગ) અથવા ગાંધીનગર-મુંબઈ સેન્ટ્રલ (100 ટકાથી વધુ બુકિંગ), તેના ભાડામાં કોઈ ફેરફાર થશે નહીં.
આ ઉપરાંત, રેલવે મંત્રાલયે તમામ ઝોનલ રેલવેને ભાડું ઘટાડવાની સત્તા આપી છે. આનો અર્થ એ થયો કે જો કોઈ રૂટ પર વંદે ભારત ટ્રેનમાં મુસાફરોની સંખ્યા ઓછી હશે, તો તે રૂટના ભાડામાં રાહત આપવામાં આવશે. આ નિર્ણયનો લાભ ખાસ કરીને ટૂંકા અંતરની ટ્રેનો જેમ કે ભોપાલ-જબલપુર, નાગપુર-બિલાસપુર અને ઈન્દોર-ભોપાલ જેવા રૂટ્સ પર જોવા મળશે. આ રૂટ્સ પર મુસાફરોની સંખ્યા ઓછી હોવાનું જણાયું છે, અને રેલવે આ ટ્રેનોને વધુ લોકપ્રિય બનાવવા માટે ભાડું ઘટાડવાનું વિચારી રહી છે.
વંદે ભારત ટ્રેનોનું નેટવર્ક હાલમાં દેશના 24 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં ફેલાયેલું છે. આ ટ્રેનોની સૌથી લાંબી સફર લગભગ 10 કલાકની છે, જ્યારે સૌથી ટૂંકી સફર 3 કલાકની છે. ઉદાહરણ તરીકે, નવી દિલ્હી-પટના વંદે ભારત સ્પેશલ ટ્રેન દેશની સૌથી લાંબી રૂટની ટ્રેન છે, જે તહેવારોની સિઝનમાં ચલાવવામાં આવે છે. આ ટ્રેનનું એસી ચેર કારનું ભાડું 2575 રૂપિયા અને એક્ઝિક્યુટિવ ક્લાસનું ભાડું 4655 રૂપિયા છે, જેમાં ભોજનનો પણ સમાવેશ થાય છે. જો કે, આ ભાડું ઘટાડવાની યોજના હજુ સામાન્ય રૂટ્સ માટે લાગુ થઈ નથી.
રેલવેની આ યોજના મુસાફરો માટે ખુશખબર લઈને આવી છે, પરંતુ કેટલાક નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે ભાડું ઘટાડવાથી રેલવેને આર્થિક નુકસાન થઈ શકે છે. વંદે ભારત ટ્રેનોની ઉત્પાદન કિંમત લગભગ 100 કરોડ રૂપિયા પ્રતિ રેક છે, અને તેની જાળવણીનો ખર્ચ પણ ઊંચો છે. જો ભાડું ઘટાડવામાં આવશે, તો રેલવેને આ ખર્ચને સંતુલિત કરવા માટે અન્ય રીતો શોધવી પડશે. છતાં, રેલ મંત્રીએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે આ નિર્ણય મુસાફરોની સુવિધાને પ્રાથમિકતા આપીને લેવામાં આવશે.
આ ઉપરાંત, રેલવે હવે વંદે ભારત સ્લીપર ટ્રેનો શરૂ કરવાની તૈયારીમાં પણ છે, જે 800થી 1200 કિલોમીટરના અંતર માટે યોગ્ય હશે. આ ટ્રેનોનું ભાડું પણ સામાન્ય ટ્રેનોની સરખામણીએ વધુ હશે, પરંતુ તેમાં થર્ડ એસી (1500-2000 રૂપિયા), સેકન્ડ એસી (2000-2500 રૂપિયા) અને ફર્સ્ટ એસી (3000-3500 રૂપિયા) જેવા વિકલ્પો હશે. આ ટ્રેનો ચાલુ વર્ષના અંત સુધીમાં શરૂ થવાની સંભાવના છે.
મુસાફરો માટે આ એક સારા સમાચાર છે કે રેલવે વંદે ભારત ટ્રેનોને વધુ સસ્તી અને સુલભ બનાવવા માટે કામ કરી રહી છે. જો કે, આ યોજના ક્યારે અને કયા રૂટ્સ પર લાગુ થશે, તે હજુ સ્પષ્ટ થવાનું બાકી છે. રેલ મંત્રીના નિવેદન પરથી એટલું સ્પષ્ટ થાય છે કે રેલવે આ દિશામાં સકારાત્મક પગલાં ભરી રહી છે, અને આગામી દિવસોમાં આ અંગે વધુ માહિતી મળવાની આશા છે. ત્યાં સુધી, મુસાફરોને રાહ જોવી પડશે કે આ ઝડપી અને આધુનિક ટ્રેનની સફર હવે સસ્તી થશે કે નહીં.
